„Porównywarka” odcinek 4.
W tej odsłonie „porównywarki” postanowiliśmy przyjrzeć się jednemu z pierwszych utrwalonych na fotografii widoków obecnego Parku Miejskiego im. Stefana Złotnickiego w Zduńskiej Woli. Jest to karta pocztowa pochodząca z około 1907 r.
Park na archiwalnych pocztówkach i fotografiach.
Park został w pierwszej kolejności utrwalony na kartach pocztowych. Najstarsze z nich pochodzą z początku XX w. W kolejnych dekadach sukcesywnie wydawano kolejne pocztówki. W dwudziestoleciu międzywojennym upowszechniała się także fotografia. Przez dziesięciolecia w zduńskowolskim parku sfotografowały się pokolenia mieszkańców miasta. Dzięki temu powstał bardzo bogaty materiał ikonograficzny. Można zaryzykować stwierdzenie, że Park Miejski jest jednym z najlepiej udokumentowanych fotograficznie miejsc w Zduńskiej Woli. Dzięki temu można dokładnie odtworzyć zmiany w jego wyglądzie na przestrzeni kolejnych dekad.
Park był jednym z głównych tematów pocztówek ze Zduńskiej Woli ukazujących się przed I wojną światową. Zawdzięczamy to jednej osobie. Był nią założycieli browaru Zenon Anstadt, który stworzył również park. Najprawdopodobniej to na jego zamówienie wykonano serię pocztówek ukazujących ogólne widoki tego oraz zbliżenia parku. Przed I wojną światową ukazało się łącznie około 11 kart pocztowych pokazujących to miejsce. Z całej tej serii wybraliśmy jedną kartę, którą można datować na około 1907 r.
Miejsce wykonania archiwalnej fotografii.
Celem „porównywarki” jest zestawianie archiwalnych kadrów ze zdjęciami wykonanymi współcześnie, w tym samym miejscu. Dzięki temu możemy zobaczyć, jaki widok ukazałby się oczom fotografów z przeszłości, gdyby swoje zdjęcia wykonywali dzisiaj. W przypadku porównania wspomnianej karty ze współczesną fotografią bardzo dobrze widać jak zmienił się Park Miejski na przestrzeni stu lat. Można też dostrzec drobne zmiany sąsiadującej z nim zabudowie.
W tym przypadku wykonanie kadru w pełni zbliżonego do archiwalnego ujęcia nie było do końca możliwe. Fotograf z początku XX w. większość swoich zdjęć wykonywał z wyższych punktów (budynków sąsiadujących, parkowych altan itp.). Podobnie jest i w tym przypadku co widać wyraźnie na zdjęciach. Postacie idące na pierwszym planie ukazane są nieco z góry.
Miejsce z którego wykonano archiwalną fotografię powieloną później na pocztówkach znajduje się już za budynkiem browaru oraz Szkoły Podstawowej nr 4, najprawdopodobniej na terenie obecnego parkingu.
Być może pierwotnie w miejscu tym istniała mniejsza budowla. W grę wchodzą dwie możliwości: pierwsza – fotograf wykonywał kadr z dachu altany, która mogła się tam znajdować. Druga- fotograf prawdopodobnie wszedł na dach budynku niewielkiego zoo, które istniało w tym miejscu na początku XX w. i stąd wykonał zdjęcie.
Niestety nie posiadamy fotografii tej części parku i przypuszczeń tych nie da się w pełni potwierdzić. Dodatkowo na mapie z 1907 r. w miejscu tym nie zaznaczono zabudowy. Współczesna fotografia została wykonana na ziemi, siłą rzeczy z nieco innego kąta, lecz z podobnego punktu.
Porównanie karty pocztowej z kadrem współczesnym.
Na omawianej pocztówce widzimy zduńskowolski park w jego pierwotnej formie. Zenon Anstadt, syn łódzkiego potentata browarniczego Karola Anstadta, tworząc w Zduńskiej Woli park czerpał wzorce ze swojego ojca. Karol rozbudowując stopniowo swoje łódzkie imperium browarnicze umiejscowił na Helenowie, w ich pobliżu piękny park. Podobnie uczynił Zenon, który w 1902 r. nabył zduńskowolski browar. W latach 1903-1904 zakupił tereny przylegające do browaru, w tym stawy w pobliżu rzeki Pichny. Wkrótce utworzył na tym terenie prywatny park dostępny za opłatą dla wszystkich mieszkańców (otoczony był płotkiem słabo dostrzegalnym na karcie z 1907 r.), nazywany również ogrodem spacerowym (określenie „jardin”, czyli z języka francuskiego ogród, pojawia się na jednej z kart pocztowych sprzed I wojny światowej- sformułowanie ogród nie jest więc błędne). Park Zenona Anstadta czerpał wyraźne inspiracje z parku na łódzkim Helenowie.
Widać lekko opadający teren i zabudowania w pobliżu dworu Stefana Złotnickiego. Podstawowych różnic z widokiem współczesnym jest kilka. Obecna Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny posiada już inną wieżę. Ta na karcie z 1907 r. uległa zniszczeniu po pożarze 28 lipca 1921 r. Poniżej kościoła dostrzegamy także nieistniejące już zabudowania wozowni lub stajni. Na prawo od niej widoczny jest budynek fabryczki. Stanowi on obecnie część Urzędu Miasta Zduńska Wola. Pierwotnie była to część Jurydyki.
Miejsce w którym na początku XX w. istniała wozownia. Obecnie teren parkingu przy Urzędzie Miasta Zduńska Wola. (fot. Daniel Buszyński)
Najciekawszy detal to jednak zauważalny brak dachu na dawnym dworze Stefana Złotnickiego. Gdy budynek stał się własnością Zenona Anstadta przeprowadzono jego przebudowę oraz remont dachu. Otrzymał on wówczas metalowe pokrycie, które można dostrzec już na pocztówce z 1911 r. Współcześnie budynek jest rozbudowany w kierunku parku.
Porównanie archiwalnej i współczesnej fotografii uwidacznia jeszcze jeden detal. Przynajmniej w tej części parku zachowany został zasadniczy układ głównych ścieżek. Główna aleja była wytyczona na osi wschód-zachód. W późniejszym okresie wytyczono alejki w układzie przypominającym grecką literę χ (chi). Współcześnie możemy stąpać po tych samych ścieżkach, co spacerowicze widoczni na karcie pocztowej z 1907 r.
Cały widok przesłaniają jednak wysokie drzewa. Szczęśliwie do naszych czasów zachował się stary wiąz widoczny na prawo od dworu Stefana Złotnickiego, który stanowi pozostałość parku dworskiego.
Historia karty pocztowej z 1907 r.
Pozostaje przyjrzeć się jeszcze losom samej karty pocztowej. Została ona wysłana ze Zduńskiej Woli 23 września 1907 r. Adresatem była pani Henryka Turska mieszkająca w Warszawie przy ulicy Miodowej 3-7. Nadawcą była młoda kobieta, dla której pani Turska była prawdopodobnie bliską krewną. Nazywa ją ciocią. O bliskiej relacji może świadczyć ton listu, ale także tytułowanie pani Turskiej za każdym razem dużą literą „Ciocia”. Część tekstu jest trudna do odczytania, natomiast bardziej wyraźny fragment brzmi następująco (zachowano pisownię oryginalną):
„Ucieszyłam się ale się zaraz zasmuciłam że Kochana Ciocia chora że nawet w te noc nie mogłam spać, ciągle myślałam i teraz to samo myślę o Kochanej Cioci, czy Ciocia odebrała moją kartę. Ukłon Pannie Cecylii. Ja się niedługo zobaczę z Kochaną Ciocią, ukłony od [nieczytelne], całuję Kochaną Ciocię […]”.
Karta, której poświęciliśmy ten odcinek „porównywarki” pochodzi z kolekcji Jana Nowaka (1940-2009), który udostępnił nam swoje zbiory. Miałem okazję poznać pana Jana osobiście. Był on sąsiadem moich dziadków z bloku przy ulicy Spacerowej 97. Dał się poznać jako miły człowiek i prawdziwy pasjonat, przepełnionym niezwykłym entuzjazmem. Od początku XXI w. zgromadził bardzo interesującą kolekcję kart pocztowych związanych ze Zduńską Wolą. W listopadzie 2006 r. do jego kolekcji trafiła omawiana karta pocztowa. Bez wątpienia tworząc swoją kolekcję Jan Nowak dołożył własną cegiełkę do badań nad historią Zduńskiej Woli.
Opracowano na podstawie:
- Archiwum Muzeum Historii Miasta Zduńska Wola.
- Katalog kolekcji kart pocztowych Jana Nowaka. (kopia w zbiorach MHMZW)
- Małgorzata Milecka, Walory przyrodniczo-kulturowe Parku Miejskiego w Zduńskiej Woli- „przyrodniczej perły” województwa łódzkiego, Zduńska Wola 2018.
- Stulecie Miasta Zduńskiej Woli, Ludwik Wicher (red.), Zduńska Wola 1925.
Tekst oraz fotografie współczesne: Daniel Buszyński
