Tekst: Daniel Buszyński
Wojna polsko-bolszewicka oraz zwycięstwo Rzeczpospolitej w tym konflikcie było jednym z najważniejszych wydarzeń najnowszej historii naszego kraju. Jednym z najistotniejszych elementów, który złożył się na sukces Polski było powszechne zaangażowanie społeczeństwa w obronę państwa. Każda „mała ojczyzna” dołożyła swoją cegiełkę do tego wysiłku. Również mieszkańcy Zduńskiej Woli i jej najbliższych okolic mieli w tym swój wkład. Dokładna liczba uczestników walk w okresie odzyskania i obrony niepodległości, którzy pochodzili z naszego regionu nie jest znana. Czasami jednak odkrywamy nowe nazwiska. Niniejszy krótki tekst ma na celu przypomnienie kilku z nich.
Strona tytułowa księgi poborowych gminy Wojsławice dla rocznika 1896. (zbiory MHMZW)
Nasze Muzeum posiada liczne cenne dokumenty pomocne w badaniach nad wspomnianym zagadnieniem. Wśród nich są kompletne listy poborowych ówczesnej gminy Wojsławice przekazane w 1987 r. przez Pana Marka Gucia. Zawierają one dane dotyczące roczników od 1885 do 1904 r. W przeważającej większości przypadków, księga stwierdza jedynie że poborowy jest zdolny i został przyjęty do służby. Niekiedy dokument podaje dodatkowe szczegóły, jak na przykład przydział lub informacje o śmierci. Poza tym znajdują się tam ciekawe informacje m.in. na temat pochodzenia, wykształcenia czy stanu cywilnego.
W 29 Pułku Strzelców Kaniowskich.
Już szybka analiza wspomnianych ksiąg poborowych pozwala zauważyć, że część rekrutów trafiła w szeregi 29 PSK z Kalisza. Była to jednostka która powstała z połączenia 29 Pułku Piechoty Ziemi Kaliskiej (oddział brał udział w Powstaniu Wielkopolskim, a wiosną 1919 r. w wojnie polsko-ukraińskiej) oraz 14 Pułku Strzelców Polskich utworzonego w Odessie i działającego w ramach 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego.
29 Pułk Strzelców Kaniowskich został sformowany 10 lipca 1919 r. Wkrótce w jego szeregi trafili pierwsi rekruci z terenu gminy Wojsławice. Był wśród nich pochodzący z Annopola Władysław Milczarek. W księdze poborowych możemy na jego temat przeczytać następujące słowa:
Milczarek Władysław, ur. 20 lutego 1897 r. w Magdalenowie (dziś gmina Wodzierady, powiat łaski- przyp. autora), syn Wojciecha i Marianny, zamieszkały w Annopolu, katolik, z zawodu robotnik, kawaler, niepiśmienny/małopiśmienny. Przyjęty do wojska 29 lipca 1919 r. przy Komendzie Uzupełnień w Kaliszu.
Kolejnymi rekrutami z gminy Wojsławice, którzy zasilili 29 PSK w okresie jego formowania byli Antoni Kubiak z Wojsławic oraz Antoni Olejnik i Karol Wollmann z Izabelowa:
Kubiak Antoni, urodzony w 1899 r. w Wojsławicach (również tam zamieszkały), syn Wojciecha i Józefy, katolik, kawaler, pozostawał przy rodzicach, piśmienny. Służył w 29 pp. Informacja na podstawie zawiadomienia dowództwa 29 pp. z 24 sierpnia 1919 r.
Olejnik Antoni, urodzony 24 października 1899 r. w Tymienicach, syn Walentego i Marianny, zamieszkały w Izabelowie, katolik, kawaler, z zawodu robotnik. Służył w 29 pp. Informacja na podstawie zawiadomienia dowództwa 29 pp. z 24 sierpnia 1919 r. Prawdopodobnie spoczywa na cmentarzu w Korczewie, zmarł 18 grudnia 1943 r.
Wollmann Karol, urodzony 9 marca 1899 r. w Izabelowie, syn Jana i Marianny, zamieszkiwali w Izabelowie, katolik, pozostawał przy rodzicach, niepiśmienny. Służył w 29 pp. Informacja na podstawie zawiadomienia dowództwa 29 pp. z 24 sierpnia 1919 r.
Wydaje się że do Kalisza mogła trafić większa ilość rekrutów z naszego regionu. Niestety nie wiadomo nic więcej na temat dalszej wojskowej drogi Władysława Milczarka, Antoniego Kubiaka, Antoniego Olejnika oraz Karola Wollmanna. W tym miejscu można wspomnieć nieco o dalszych działaniach pułku. W okresie wojny polsko-bolszewickiej oddział walczył najpierw na Wileńszczyźnie, następnie w obronie Warszawy i na dzisiejszej Białorusi. Najprawdopodobniej wspomniani rekruci z gminy Wojsławice brali udział w walkach 29 Pułku Strzelców Kaniowskich.
Zmarli i polegli z gminy Wojsławice.
Wśród kilkudziesięciu poborowych z gminy Wojsławice można odnaleźć trzech poległych żołnierzy. Pierwszym z nich był Wilhelm Bach z Annopola. Co prawda Lista strat Wojska Polskiego- polegli i zmarli w wojnach 1918-1920 (1934) nie wymienia jego nazwiska lecz księga poborowych jasno stwierdza że Wilhelm był zdolny i przyjęty do służby wojskowej oraz zmarł 26 lutego 1920 r. w twierdzy w Brześciu Litewskim:
Bach Wilhelm, ur. 31 stycznia 1901 r. w Mogilnie, syn Jana Edwarda oraz Emilii, mieszkał w Annopolu, ewangelik, niepiśmienny. Pozostawał przy matce, wychowywał się bez ojca, który zmarł. Wilhelm Bach zmarł 16 lutego 1920 r. w twierdzy Brześć Litewski.
Wpis w księdze poborowych stwierdzający śmierć Wilhelma Bacha w twierdzy brzeskiej 16 lutego 1920 r. (zbiory MHMZW)
Wilhelm pozostawił matkę oraz pięcioro rodzeństwa. Niestety nie był to jedyny poborowy z gminy Wojsławice, który stracił życie w 1920 r. Kolejnym był Józef Stranszprych, szewc z Korczewa. Na początku 1920 r. służył 3 Samodzielnym Dywizjonie Strzelców Granicznych, który był rozmieszczony w okolicy Suwałk i Augustowa. Józef zmarł 17 marca 1920 r. w Grodnie. Jak wynika z Listy strat Wojska Polskiego- polegli i zmarli w wojnach 1918-1920 jego śmierć była następstwem choroby. Co ciekawe publikacja ta podaje jego nazwisko w błędnym brzmieniu „Stranczpik”. Księga poborowych gminy Wojsławice podaje zapis Stranszprych i taki przyjąłem za poprawny:
Stranszprych Józef, ur. 23 lutego 1897 r. w Korczewie, syn Wojciecha i Antoniny, matka zmarła, ojciec robotnik, katolik, kawaler, z zawodu szewc, małopiśmienny. Zmarł 17 marca 1920 r. w Grodnie.
Wpis w księdze poborowych stwierdzający śmierć Józefa Stranszprycha w Grodnie 17 marca 1920 r. (zbiory MHMZW)
Historia rodziny Józefa Stranszprycha jest szczególnie dramatyczna. Rodzice Józefa, czyli Wojciech i Antonina stracili w wieku dziecięcym troję dzieci, Bronisławę (1895-1896), Stanisława (1899-1900) oraz Jana (zmarł w 1904 r.). Niestety śmierć zabrała również Antoninę Stranszprych. Po śmierci Józefa w 1920 r. jego ojciec i dwunastoletni brat pozostali sami.
Ostatnim żołnierzem, którego chciałbym dziś wspomnieć jest pochodzący z Izabelowa Robert Lindner, żołnierz 144 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. W tym czasie pułk Lindnera toczył walki opóźniające z wojskami bolszewickimi na terenie dzisiejszego powiatu płońskiego (na północny zachód od Warszawy). Głównym zadaniem 144 Pułku było wówczas powstrzymanie natarcia przeciwnika nad Wkrą. Niestety 14 sierpnia Robert Lindner poległ. Informację o śmierci w walce podaje Lista strat Wojska Polskiego- polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Księga poborowych mówi o nim następujące słowa:
Lindner Robert, ur. 13 lutego 1900 r. w Izabelowie, syn Augusta i Marianny, zamieszkały w Izabelowie, ewangelik, kawaler, pozostawał przy rodzicach, piśmienny. Komisja orzekła zdolność do służby wojskowej. Zmarł 14 sierpnia 1920 r. w miejscowości Wrona pow. Płońsk.
Wpis w księdze poborowych stwierdzający śmierć Roberta Lindnera w miejscowości Wrona, powiat Płońsk 14 sierpnia 1920 r. (zbiory MHMZW)
W tym krótkim tekście wymieniłem zaledwie kilku, z dziesiątek mężczyzn z naszego regionu, którzy brali udział w walkach podczas wojny polsko-bolszewickiej. Jak widać wiele historii żołnierzy z 1920 r. wciąż czeka na odkrycie. W przyszłości będziemy starali się odkrywać przed Państwem kolejne z nich.
Bibliografia:
Księga poborowych gminy Wojsławice 1896-1904. (MHMZW p.98/87, N.Ks.Wpł. 1681/2, Ks.Archiw. 884/2)
Lista strat Wojska Polskiego- polegli i zmarli w wojnach 1918-1920, Warszawa 1934.
Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920- 29 Pułk Strzelców Kaniowskich, Warszawa 1928.
