100 lat temu w nocy z 2 na 3 maja 1921 na Górnym Śląsku wybuchło III Powstanie, którego wynik zdecydował ostatecznie o podziale tej dzielnicy pomiędzy Niemcy a Polskę. Z tej okazji chcielibyśmy zaprezentować Państwu kilka oryginalnych dokumentów z tego okresu znajdujących się w naszych zbiorach oraz zaprezentować krótki tekst, który przybliży kontekst ich powstania.
Tuż przed zawieszeniem broni na froncie zachodnim polski poseł do Reichstagu Wojciech Korfanty, w dniu 25 października 1918 roku w swoim ostatnim przemówieniu w niemieckim parlamencie mówił „Oświadczam, że żądamy polskich powiatów Górnego Śląska, Śląska Średniego-w tym ani jednego powiatu niemieckiego-Poznania, polskich Prus Zachodnich i polskich powiatów Prus Wschodnich. Nie mam najmniejszego zamiaru ranić uczuć narodu niemieckiego i wierzą, że w nowych warunkach żądanie oddzielenia od Rzeszy polskich obszarów nie może uwłaczać niemieckim uczuciom.”
Po tym przemówieniu polscy posłowie do Reichstagu złożyli oświadczenie o zakończeniu swojego udziału w jego pracach. Dwa tygodnie później w Berlinie wybuchła rewolucja, a po dziewięciu miesiącach Pierwsze Powstanie Śląskie, rozpoczynające ponad dwuletni okres starań dyplomatycznych i militarnych o przyłączenie części tego regionu do II RP.
Pierwsze Powstanie Śląskie, które wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku w odpowiedzi na niemieckie represje wobec strajkujących górników, nieskoordynowane i spóźnione, jako reakcja na traktat wersalski, zostało szybko stłumione przez przeważające, dobrze wyszkolone i uzbrojone oddziały niemieckiej Straży Granicznej (Grenschutz). Niestety władze polskie nie mogły udzielić powstańcom wydatniejszej pomocy, ponieważ oznaczałoby to otwarty konflikt zbrojny z Niemcami. Nie oznaczało to jednak, całkowitego porzucenia sprawy. W efekcie zabiegów dyplomatycznych 11 lutego 1920 roku władzę nad Górnym Śląskiem objęła Komisja Międzysojusznicza, której zadaniem było nadzorowanie przygotowań do plebiscytu mającego zdecydować o przyszłości tego obszaru. Niemcy ośmieleni trudną sytuacją państwa polskiego uwikłanego w 1920 roku w wojnę z Rosją Sowiecką coraz jawniej występowali zarówno przeciwko Komisji, jak i działaczom propolskim.
Odpowiedzią na to był wybuch II powstania, którego efektem było rozwiązanie niemieckiej policji bezpieczeństwa i powołanie w jej miejsce mieszanej polsko-niemieckiej milicji plebiscytowej. Głosowanie, które miało ostatecznie zdecydować o przynależności państwowej Górnego Śląska zarządzono na 20 marca 1921 roku. Za dalszym związkiem z Rzeszą padło 707 000 głosów, a za przyłączeniem do Polski głosowało 479 000 uprawnionych. Co prawda, podział miał nastąpić na podstawie wyników w poszczególnych powiatach, ale niemiecka akcja propagandowa doprowadziła do tego, że Włochy i Wielka Brytania zaczęły skłaniać się do pozostawienia całego obszaru plebiscytowego w granicach Rzeszy. Gdy Wojciech Korfanty, który był raczej zwolennikiem rozwiązań dyplomatycznych, dowiedział się, że Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa podejmie decyzje korzystne dla Niemiec, zdecydował o wybuchu III Powstania.
Tym razem datę zrywu skoordynowano z polskim Naczelnym Dowództwem, które uaktywniło, w ramach prac Oddziału II Sztabu Generalnego działalność Komisji Plebiscytowej B, której zadaniem było prowadzenie akcji propagandowej i przygotowanie się do działań dywersyjnych, które poprzedzić miały wybuch insurekcji. W tym celu intensywnie zaczęto rozbudowywać zaplecze wywiadowcze i defensywne. Z frontu wschodniego sprowadzono grupę oficerów nieznanych dotąd niemieckiemu wywiadowi, a obeznanych z tego typu działaniami. Rozkazem nr 1057 Sztabu Generalnego zlikwidowano Oddział II sztabu 3. Armii a „cały personel z szefem sztabu majorem Boernerem wraz z wywiadowcami, inwentarzem żywym i martwym przechodził, jako Oddział II Dtwa IV Inspektoratu Armii w Krakowie pod dowództwo gen. Szeptyckiego”. Działalność, pochodzącego ze Zduńskiej Woli Ignacego Boernera, polegać miała z jednej strony na zbieraniu informacji i wysyłaniu meldunków do szefa Oddziału II Sztabu Generalnego, z drugiej na współpracy z organizowanymi oddziałami dywersyjnymi, przemycaniem przez granicę oficerów, grup saperskich, broni i materiałów wybuchowych.
W szczególnym zainteresowaniu majora Ignacego Boernera pozostawała akcja „Mosty” – supertajne przedsięwzięcie, którego celem było zniszczenie sieci mostów na Odrze i tym samym utrudnienie komunikacji siłom niemieckim, kierowanym do walki z Powstańcami.
Dzięki min. tym działaniom w ciągu dziesięciu dni od rozpoczęcia walk udało się opanować i utrzymać cały teren plebiscytowy. 25 czerwca 1921 roku podpisano rozejm, a problem Górnego Śląska po zbadaniu przez komisję Ligi Narodów został rozwiązany w sposób korzystny dla odrodzonego Państwa Polskiego, do którego włączono obszar przemysłowy, na którym znajdowało się min. 75% kopalń węgla kamiennego, 97% rudy żelaznej, 82% rudy cynkowej i 71% rudy ołowianej. 20 października 1921 roku Decyzję Komisji Ligii Narodów zatwierdziła Rada Ambasadorów, a w połowie czerwca 1922 roku władze polskie rozpoczęły przejmowanie administracji na przyznanym jej obszarze.
