Kiedy 1910 roku umiera jeden z najbardziej zasłużonych dla Zduńskiej Woli mieszkańców – pastor Edward Boerner, jego żona Maria postanawia uhonorować pamięć o nim nietypowym pomnikiem. Jednak historia rodziny Boernerów oraz „pamiątek”, które po sobie pozostawili zaczyna się dużo wcześniej i często związana jest z drogą do odzyskania niepodległości.
Edward Boerner, był przez całe życie niezwykle aktywny społecznie. Przede wszystkim dbał o rozwój parafii ewangelickiej. Wsłuchiwał się w głos mieszkańców, a swoimi działaniami odpowiadał na potrzeby zduńskowolskiej społeczności. To on w 1877 r., powołał Komitet Pomocy Bezrobotnym, był jednym z współzałożycieli i prezesem powstałego w 1878 r. zduńskowolskiego Towarzystwa Ochotniczej Straży Ogniowej. Jeszcze w 1909 r., na rok przed śmiercią, został prezesem Towarzystwa Miłośników i Popularyzatorów Polskiej Biblioteki i Czytelni w Zduńskiej Woli. Współpracował w organizowaniu Powstania Styczniowego w Zduńskiej Woli, za co został aresztowany i osadzony w carskim więzieniu.
Włączenie się w powstanie miało duży wpływ na atmosferę panującą w rodzinie. Duch patriotyzmu i okresu powstania styczniowego wpłynął szczególnie na najmłodszego syna – Ignacego, który swoje życie związał z Wojskiem Polskim.
Stąd nie dziwi fakt, że pastorowa Maria pragnęła zadedykować mężowi, coś co będzie przypominało o jego roli społecznika i jego chęci niesienia pomocy potrzebującym.
Choć odejście ukochanego małżonka, było dla niej wstrząsem, swoje ostatnie lata poświęciła na budowę domu pomocy dla starców, który nazwała imieniem małżonka. Zbiórkę funduszy rozpoczęto w 1911 r., zgodę na budowę domu w 1912 roku. Niestety Maria zmarła 5 kwietnia 1913 roku.
Ewangelicki Dom Opieki. Okres międzywojenny. Zbiory MHMZW
Jednak budowę domu opieki kontynuowano. Już od 1916 – 1917 roku po ukończeniu parteru przyjmowano pierwszych starców (ok. 20 osób). Działalność budynku utrzymywana była przez Ewangelickie Stowarzyszenie Dobroczynności. Prace nad budową zakończono dopiero po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości w 1923 roku.
Obecnie znany nam budynek nie powstał jednak na pustej ziemi.
Początki domu pomocy dla starców wiążą się ściśle z historią parafii ewangelickiej w Zduńskiej Woli. Założyciel miasta Stefan Złotnicki, przeznaczył znaczne fundusze dla organizującej życie religijne grupy luteran. Finansował m.in.: szkołę ewangelicką, kościół i utrzymanie pastora, a także cmentarz. Ten ostatni graniczący bezpośrednio z cmentarzem katolickim, nigdy (aż do czasów współczesnych) nie został w widoczny sposób od niego oddzielony.
Plan Miasta Zduńska Wola. 1899 r. Zbiory AGAD.
Pierwsze wzmianki o terenie obecnego Domu Pomocy Społecznej znajdujemy ok. 1860 r., kiedy to Juliusz Złotnicki (syn Stefana Złotnickiego – założyciela miasta) zwalnia z czynszu plac kościelny na ul. Zamkowej pod zabudowę nowego kościoła ewangelicko – augsburskiego (pierwotny stał na ul. Maurycego, obecna Getta Żydowskiego), a także sprzedaje, jak podają akta notariusza:”(…) teren 2 morgi miary reńskiej nr 215 przy ul. Góry przez Jana Drezyner , wraz z domem w mur pruski postawionym, na poszerzenie cmentarza ewangelicko – augsburskiego (…).” Obecny odcinek ulicy Łaskiej, mniej więcej od starego cmentarza do dawnej granicy miasta (z Krobanowem i Osmolinem) nazywał się ulicą Góry, a wspomniany dom prawdopodobnie był przeznaczony na mieszkanie dla grabarza. Pierwszą znaną z nazwiska osobą pełniącą te obowiązki był F. Thieme.
W 1895 r. Boernerowa zakłada Stowarzyszenie Kobiet Ewangelickich, z którego inicjatywy urządzono w domu przy cmentarzu „pokój dla bezdomnych i kalek”.
XIX wiek zaznaczył się w Zduńskiej Woli wybuchami epidemii chorób. W 1866 r. na cholerę zachorowało 1614 osób (czyli ok. 20% mieszkańców), z czego przeżyło jedynie 278 osób. Epidemie najczęściej występowały w okresie bezrobocia i głodu. Niestety w budującym się mieście z opieką lekarską bywało ciężko. Pierwsze „szpitale” to po prostu przytułki dla bezdomnych i chorych, działające najczęściej przy parafiach.
Marię Boerner można śmiało nazwać liderką działań pomocowych w Zduńskiej Woli. Na Przełomie 1883 r. wraz z mężem Edwardem inicjowała działalność Chrześcijańskiego Towarzystwa Pomocy Biednym, w którym działał również proboszcz katolicki, żona aptekarza Maria Szaniawska oraz burmistrz Józef Jankowski.
Maria Boerner. Przełom XIX i XX w. Zbiory MHMZW.
Wraz z córkami Marią Pauliną i Wandą inicjowały życie społeczno – kulturalne Zduńskiej Woli. Z ich inicjatywy pod koniec XIX w. powstało: Chrześcijańskie Towarzystwo Pomocy Biednym, od 1906 r. Polskie Stowarzyszenie Kursów dla Analfabetów Dorosłych, Związek Równouprawnienia Kobiet, a od 1909 r. Towarzystwo Miłośników i Popularyzatorów Polskiej Biblioteki i Czytelni w Zduńskiej Woli. Matka i córki prowadziły pensje żeńskie oraz ochronkę dla małych dzieci (gdzie pomimo zakazów nauczały po polsku).
A skąd w ogóle Boernerowie w naszym mieście?
W ramach akcji kolonizacyjnej dóbr Zduńska Wola Stefan Złotnicki zaprosił osadników z terenów Austrii, Saksonii, Prus, Czech i Moraw. W dużej mierze byli to wyznawcy ewangeliccy.
Zduńskowolscy Boernerowie są potomkami hugenotów, czyli francuskich kalwinistów, którzy po zniesieniu edyktu nantejskiego w 1685 r., (skutkującym pozbawieniem ich uzyskanego wcześniej równouprawnienia z innymi wyznaniami,) musieli emigrować do bezpieczniejszych krajów. Rodzina osiedliła się w Saksonii, skąd w XVIII w. przybyła na ziemie polskie (do Płocka), a następnie do Zduńskiej Woli.
Mężczyźni z rodu Boernerów. W rzędzie od lewej siedzi Edward Boerner. W górnym rzędzie z prawej strony stoi młody Ignacy Boerner. Przełom XIX i XX w. Zbiory MHMZW.
Praktycznie każdy z jej członków odegrał ciekawą rolę zarówno w życiu społecznym jak i kulturalnym naszego miasta, a nawet i kraju. W rodzinie tej panowała atmosfera patriotyzmu oraz chęci niesienia pomocy bliźnim.
Oprócz działalności społecznej pozostawili po sobie także „pamiątki” w materialnej formie.
Pierwszy kościół ewangelicki na dawnej ul. Stęszyckiej (obecnie ul. Getta Żydowskiego). Połowa XIX w. Źródło: 100-lecie parafii ewangelickiej.
Projekt kościoła ewangelickiego. 1861 r. Zbiory MHMZW.
Za kadencji pastora Edwarda Boernera powstał nowy budynek kościoła ewangelicko-augsburskiego. Pierwszy kościół ewangelicki został przeniesiony z Opiesina na ul. Maurycego (obecnie ul. Getta Żydowskiego). W 1868 r. powstała nowa świątynia przy ul. Zamkowej (obecne al. Kościuszki). W 1861 r. stworzono projekt zupełnie różniący się od budowli, która do dziś wpisuje się w krajobraz miasta.
W Zduńskiej Woli stoją więc budynki związane z rodziną dawnego pastora, a w Warszawie całe osiedle! Jak to się stało?
Ignacy Boerner syn Marii i Edwarda odegrał znaczącą rolę w budowaniu niepodległej Polski.
Ignacy Boerner podczas wyznaczania granicy polsko-bolszewckiej ok. 1920 r. Zbiory MHMZW.
Był Legionistą w 1 Kompanii Kadrowej i członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w Wojsku Polskim, był odpowiedzialny za wyznaczanie granic budującego się kraju. Był też ministrem poczt i telegrafów w kilku rządach międzywojennej Polski. Stał się najbliższym współpracownikiem Józefa Piłsudskiego.
Józef Piłsudski i oficerowie I Brygady Legionów Polskich. Szósty od lewej stoi Ignacy Boerner. 1915-1916. Źródło: Biblioteka Narodowa.
O czasach dzieciństwa i młodości pisał w swoim w pamiętniku: „… wychowywany byłem w atmosferze i tradycjach powstańczych 1863 r. i idea niepodległości Polski była dla mnie wielką i świętą sprawą”.
Z jego inicjatywy Warszawie (lata 1932-1935) powstawało osiedle Łączności (obecne Boernerowo). Na jego terenie zamieszkali pracownicy zatrudnieni przy obsłudze powstałej w 1921 r. Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej (największej inwestycji tego typu w okresie międzywojennym). Na osiedlu znalazło się również miejsce dla obywateli i ich rodzin, którzy odznaczyli się podczas walk o Niepodległość. 128 domów zaprojektowała na wnuczka Marii – Wanda Boerner-Brzechffa (z pierwszego małżeństwa Przewłocka), która skończyła studia inżynierskie w zakresie architektury. Podczas II wojny światowej Wanda Boerner (Przewłocka) była członkinią Polskiego państwa Podziemnego. Przybrała pseudonim „Grażyna” i podjęła się konspiracyjnej działalności w Komendzie Głównej AK – Oddział III (Operacyjno-Szkoleniowy). Po powstaniu warszawskim trafiła do obozu Lamsdorf, a następnie do Stalagu IV B Mühlberg. Dwukrotnie odznaczona Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Widok zewnętrzny letniej rezydencji premiera na kolonii Boernerowo w Warszawie. 1934. Zbiory NAC.
Więcej zdjęć osiedla na:
________________________________________________________________
„Niepodległa w zasięgu – Zduńska Wola” to cykl krótkich informacji dotyczących historii Zduńskiej Woli i losów jej mieszkańców w dobie odzyskiwania przez Polskę niepodległości.
Tekst: Gabriela Górska
